Freek de Jonge is 75. Dat weerhoudt de cabaretier er niet van om vol gas door te gaan. Met al het engagement dat het publiek van hem kent, ook in Groningen. In september speelde hij in Carré twee bijzondere voorstellingen waarin hij terugblikte op zijn carrière. Er zitten nieuwe liedjes in de pijplijn en als klap op de vuurpijl komt Freek met De Lachgasfabriek, zijn nieuwjaarsconference die op 1 januari wordt uitgezonden. Tussen de bedrijven door trapt hij twee keer per week tegen de bal. “Ik leef tamelijk roekeloos. Ik maak nog steeds slidings op de training, rookmelders heb ik niet en ik kan niet reanimeren.”

Op 30 augustus, zijn verjaardag, overhandigde Freek de Jonge (Westernieland, 1944) de Openbare Bibliotheek van Amsterdam het complete oeuvre van Neerlands Hoop, de cabaretgroep die hij in de jaren zeventig vormde met Bram Vermeulen. Bij de symbolische overdracht kwam Freek’s betrokkenheid bij Groningen nog eens aan de orde. “Ik vind het zo mooi”, sprak zijn vrouw Hella, met wie hij al vijftig jaar samen is. “Ik krijg hier kippenvel van. Want dát is Freek voor mij. Hij heeft een mooi idee en hij wil iets geven. En dan hebben ze het over imago, maar dit is Freek. Groningen was niet om in the picture te staan, het was om mensen te helpen. Freek is een helper!”

Lieve woorden, die met terugwerkende kracht context geven aan die week in 2017 toen Freek voorop liep in de fakkeltocht tegen “het grootste naoorlogse schandaal van Nederland”. “Ik heb het teleurstellend gevonden hoe vanuit Groningen op de actie is gereageerd. Het aantal deelnemers viel me tegen. Gezien het probleem en de manier waarop je dat wilt verkopen aan de Randstad was dat geen sterk signaal. Dat is volgens mij mede oorzaak van dat men in de Randstad nog steeds de schouders ophaalt en denkt: het zal wel loslopen. Ik zit op de lijn van Schokkend Groningen. Ik ben nog steeds niet optimistisch. Er worden wel stappen gezet, maar dat het groots en voortvarend wordt aangepakt waarbij je toekomstperspectief biedt voor een heel grote groep mensen kan ik niet zeggen.”

“Mensen zijn verwend geraakt”

Veiligheidsregio Groningen houdt onverminderd rekening met een zware beving en wil inwoners handvatten geven zich daarop voor te bereiden. Zelfredzaamheid is daarbij een belangrijk thema. “En dat is ook zorgelijk”, vindt De Jonge. “Ik ben er sterk voor, begrijp me goed. Al is het alleen maar vanuit het idee “bemoei je er niet mee, laat mij maar gaan”. Maar ik zit niet in die situatie. En mensen die het mondje op de goede plaats hebben, die weten waar ze moeten zijn. Daar is de schade allang hersteld, die mensen zijn klaar en tevreden. Maar het gaat hier om zo ongelofelijk veel mensen die al zolang bezig zijn en die psychisch zo onder druk staan dat het gezondheidsprobleem misschien wel het grootste probleem is. Er zijn er steeds meer die zichzelf niet meer kunnen redden. Die kunnen het tempo en de hardheid van de maatschappij niet meer aan. Er zijn meer daklozen dan ooit! Daar moet een regering toch iets op bedenken. En over Groningen: we winnen nog steeds gas, zorg er op z’n minst voor dat een deel van de inkomsten meteen ten goede komt aan het getroffen gebied.”

“ZELFS IN JE GROOTSTE ONGELUK KUN JE DE KRACHT VINDEN OM TE LEVEN”

Freek de Jonge voelt mee met Groningen dat zich moet redden met het gasdossier en het verzet tegen de bouw van windmolens. De verhalen hoorde hij uit de eerste hand toen hij eind 2018 met Hella de real life expositie Het Volle Leven had in het Groninger Museum. “Ik begrijp heel goed dat mensen dat ervaren als onrecht dat hen overkomt. Je bent geneigd dan iemand anders de schuld te geven en daar je energie in te steken.
Maar dat is een heilloze weg. Zelfs in je grootste ongeluk kun je de kracht vinden om te leven. Hella en ik hebben grote tragedies meegemaakt. Een kind en een kleindochter verloren. Daar hebben we ons doorheen geslagen.

Je hebt maar één leven, je moet elke dag kiezen om er iets van te maken. Als er voor jou gekozen wordt of het lot kiest, dan moet je je daarop instellen. Een vrije wil is niet gelaten je lot ondergaan. Een veiligheidsregio is op een bepaalde manier de illusie van het lot kunnen beheersen en weerstaan. Die indruk moet je niet willen wekken. Begrijp me goed, het is goed dat er een veiligheidsregio is. Er zijn steeds meer mensen en in geval van een calamiteit of crisis is het goed dat er zo’n organisatie is. Een veiligheidsregio is een organisatie die tot stand is gekomen omdat burgers zelf niet meer in staat zijn zelf verantwoordelijkheid te nemen en er steeds meer mensen nodig zijn om hulp te coördineren. Mensen zijn misschien ook wel erg verwend geraakt.”

Rondootje met Sjaak Swart

Freek de Jonge heeft altijd risico’s genomen. “Al heb ik ze in mijn carrière nooit als risico’s gezien. Veranderen is voor mij noodzakelijk om te overleven. Nieuwe dingen doen, dat doe ik al sinds ik met Bram Vermeulen ben gaan werken. Blijven veranderen, ook al vindt het publiek het maar niks. Niet elke verandering is een verbetering natuurlijk. Ik heb trouwens nooit goed op mijn imago gelet. Daar ben ik slordig mee omgegaan. Ik ben nooit voor de populariteitsprijs gegaan, maar ook daar heb ik niet zo veel spijt van. Het liefst zou ik ook door het hele publiek worden omarmd. Maar dat is niet zo. Op een gegeven moment leek het me leuk om dat lied van Ede Staal in de rust van een wedstrijd van FC Groningen te zingen, samen met het publiek. Dat leek mij volkomen logisch.

“IK BEN SLORDIG MET MIJN IMAGO OMGEGAAN”

Toen kreeg ik te horen dat de harde kern van Groningen daar niet van was gediend omdat ik iets met Ajax te maken zou hebben. Zó benepen, zo treurig, zo zielig. Als je dan iets wil met elkaar, een vuist maken, een signaal afgeven. Hoe denk je dat dan te verwezenlijken? Stap eens over je eigen benepenheid heen. Ik wilde mensen bij elkaar brengen. Dat ik af en toe in een rood-wit shirt loop heeft daar niets mee te maken, maar zo wordt het wel gezien.” Voetbal, over risico’s gesproken. “De bal, dat is toch de mooiste uitvinding van de mens. Ik train twee keer per week bij Zeeburgia met een groep van tussen de 20 en 80 jaar. Dan doen we een rondootje. Dat betekent dat je in het midden nog wat moet lopen, maar aan de zijkant komt het op techniek aan.” Grijnst: “Daarom kan Sjaak Swart ook nog meedoen, al moet je uitkijken dat je hem niet raakt met een tackle. Met bewondering kijk ik naar die grote voetballers, zoals Cruijff en Maradona. Die hebben een natuurlijke concentratie, wat ik op het toneel heb.”

Bron van creativiteit

Van persoonlijke veiligheid op het veld naar de veiligheid in en rondom huis. Rookmelders en brandblusapparaten hebben Freek en Hella niet. “We roken niet”, zegt Freek ondeugend. “Mijn vrouw heeft hartklachten, maar ik kan niet reanimeren. Daar hebben we afspraken over gemaakt. Het gaat zoals het gaat. Maar goed, als er wat gebeurt en ik kan iets doen dan ben ik wel een afstapper en ga ik er wel op af. Ik heb twee keer in een gracht in Amsterdam gelegen om er iemand uit te halen. Wat dat betreft heb ik mijn sporen wel verdiend.”

Freek de helper. Op z’n 75ste nog druk met van alles. Bijvoorbeeld met een nieuwjaarsconference, De Lachgasfabriek. Over nieuwe risico’s gesproken! “Voor mijn gevoel is het allemaal niet zo veel. Ik merk dat ik rond m’n 25ste toen ik met Bram Vermeulen ging werken werd aangesloten op die bron van creativiteit en dat is nooit opgehouden. Ik ben niet uit op meer populariteit, op meer geld. Ik wil weten wat er nog in mij zit. Ik ga een plaat opnemen met nieuwe liedjes. Die zijn er nu nog niet, maar straks wel. Dat is wonderlijk, dat is fenomenaal en sensationeel! Het is hetzelfde als dat iemand een goudader aanboort. Dat is dan materie, maar in mijn geval is het geest. Het komt, die creativiteit. Dat vertrouwen en de zekerheid dat het lukt, in combinatie met mijn opvoeding en hoe ik in het leven sta, dat is de reden dat ik betrokken ben bij de wereld, bij Groningen.”